اندیس ها و شاخص های پژوهش علمی

انجام پایان نامه ارشد مدیریت

کیفیت علمی، در ذات خود قابل بیان بوسیله هیچ اندیسی نیست. هر اندیسی سعی در کمی سازی این کیفیت دارد فقط می تواند از پنجره محدودی به این موضوع کیفی بنگرد. اما به هر حال ما در جهان ی پیچیده و متنوع امروزی ناگزیر به مراجعه به این بیانات کمی از این هویت کیفی هستیم. اندیس های علمی-پژوهشی نشان می دهند (تلاش می کنند تا نشان دهند) که یک اثر پژوهشی (یا پژوهشگر) تا چه میزان خوب بوده است. این که این بیان تا چه میزانی درست باشد، بسته به کیفیت اندیس مورد جامعه علمی مورد ارزیابی دارد.

تعداد انتشارات علمی
اولین سوالی که چند سال پیش در برخورد با پژوهشگر می شد، پرسش کردن درمورد تعداد مقالات علمی بود. به هر حال ی در جامعه مورد ارزیابی با تعداد انگشت شماری پژوهشگر مواجهیم که تعداد زیاد محدودی کار پژوهشی انتشار کرده اند، صرف داشتن مطلب در وهله بعد تعداد این داشته ها مهم می شود. یآدم نمی رود که سال ۸۴ با کلی بدرقه … با دوست ها از تبریز برای ارائه یک مقاله کنفرانس دانشجویی راهی کرمان شدیم. شما فقط روی نقشه تبریز و کرمان را پیدا بکنید و به مسیر طی شده توجه بکنید . :) نزدیک ۱۵ نفر کلاسی از تبریز با اتوبوس به تهران رفتیم تا عصر معطل خیابان های تهران بودیم تا زمان قطار برسد و بعد ما بعد از ۳۰ ساعت از مبدأ (تبریز) به مقصد (تهران) برسیم برای چه؟ جهت ارائه مطلب دانشجویی به خیل عظیم مشتاقانی از از جای جای این سرزمین پهناور به هر روشی را به کرمان رسانده اند تا ببینید ما چطور با کنترل کننده PWM برای موتور، جهان ی علم را تکان داده ایم.

متن آی اس آی (ISI)
کمی که گذشت، هم در بعد خرد (از دید پژوهشگر) هم در بعد کلان (از دید سیاست علمی کلان کشور)، نیاز می شود که صرف تعداد انتشار بیان نباشد و در سلسله هرم مازلو پژوهش، نیاز به کیفیت حس می شود. جهت همین ارائه مقاله در مجلات آی اس آی (ISI) مد نظر قرار می گیرد. پس دانشجویانی که وهله قبل نیاز پژوهشی (تعداد انتشار) را ارضا می کنند، وارد این اندیس دهی می شوند و فکر ذکرشان ارائه مقاله با اندیس آی اس آی می شود. کم کم ضریب تاثیر (Impact Factor) مجله نیز مهم می شود. این ضریب نشان می دهد که این مجله تا چه میزان ی مورد استناد مجلات دیگر است . کارهای خوب تر علمی، در مجلات با ضریب تاثیر بالاتر، انتشار می شوند بقیه و نیز آنهایی که تازه وهله قبل را رد کرده اند، با مجلات با ضرایب تاثیر پایین، کار را جلو می برند.

ارزش علمی مجله محور، اهمیت علمی مطلب محور
کمی می گذرد و تعداد بسیاری پژوشگر تلاش گر، مقالات بسیاری را در مجلات مختلف آی اس آی چاپ می کنند. دیگر صرف تعداد مقالات آی اس آی و حتی اشاره به ضریب تاثیر مجله، توانایی تفکیک کیفیت چندانی ندارد. در این وهله به جای ارزش علمی مجله محور، اهمیت علمی مقاله محور بیان می شود. یعنی اینکه مستقل از محل انتشار، خودِ کار چقدر مهم و قابل استناد علمی است و مورد توجه افراد دیگر در جامعه علمی قرار گرفته است.

اندیس اچ – H-index
یکی از این اندیس های مقاله محور که مستقل از مجله محل انتشار مطلب ، مقالات (پژوهشگر) را مورد بررسی قرار می دهد، اندیس اچ است. این اندیس به این صورت حساب می شود.
اندیس اچ یک پژوهشگر مساوی با عدد n است، چنانچه او n مقاله داشته باشد که هر کدام حداقل n بار مورد استناد علمی قرار گرفته باشند.

توجه بکنید که ممکن است نفر ۱۰۰ تا متن داشته باشد. اما اندیس اچ او فقط سه شود. برای محاسبه آسان این اندیس کافی است، مقالات را بر حسب تعداد ارجاع (refer) مرتب بکنید و از بالا شروع کنید به حرکت به پایین و تاجایی در لیست تا سطر n، پایین بایید که مقالات بالاتر حداقل n بار ارجاع شده باشند. مثال زیر احتمالا مفید باشد. فرض بکنید فردی ۲۰ متن دارد که به ترتیب تعداد ارجاعات زیر را دارند.

۳۳ ۱۱ ۸ ۷ ۶ ۳ ۳ ۲ ۲ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰

اندیس اچ در این حالت مساوی با پنج می شود، چون فقط پنج متن اول هستند که حداقل پنج بار مورد ارجاج بوده اند. عکس بالا در ابتدای این پست، شیوه محاسبه اندیس اچ را نشان می دهد.

اندیس جی – G-index
اندیس دیگری که کارکرد مشابهی دارد، اندیس جی است . این اندیس به صورت زیر محاسبه می شود.
با داشتن، لیستی از مقالاتی که به ترتیب ارجاع از بالا به پایین لیست شده اند، اندیس جی بزرگترین عدد n است که چنانچه تا n مورد در لیست حرکت کنیم، مقالات تا n، مجموعاً حداقل به تعداد n به توان دو، ارجاع دریافت کرده باشند.

در مثال بالا اندیس جی مساوی است با، ۸٫ زیرا چنانچه n را مساوی با ۸ در نظر بگیریم، می بایست مجموعاً ۸ به توان ۲ به مفهوم ۶۴ ارجاع داشته باشیم که با جمع بستن هشت عدد اول داریم:

۳۳ + ۱۱ + ۸ + ۷ + ۶ + ۳ + ۳ + ۲ = ۷۳
که بزرگتر از ۶۴ است.

اندیس آی۱۰ – i10-index
این اندیس توسط گوگــل در پروژه اسکولارش معرفی شده مورد استفاده قرار می گیرد.
این اندیس تعداد مقالاتی را می شمرد که حداقل ۱۰ بار مورد استناد قرار گرفته اند.

درباره مثال بالا، اندیس آی۱۰ مساوی با دو خواهد بود. اگر متن سوم این پژوهشگر دو ارجاع دیگر هم دریافت نماید، اندیس آی۱۰ او مساوی سه خواهد شد.

برای محاسبه اندیس ها چه می بایست کرد؟
این اندیس ها با روابط تعریف شده، به صورت دستی قابل محاسبه می باشند . اما نرم افزاها و سرویس هایی جهت محاسبه وجود دارند. در این بین شاید کامل ترین سرویس را اسکولار گوگل (Google Scholar) ارائه می دهد. بطور جهت پروفایل اسکولار گوگــل که به طور اتوماتیک اندیس های i10 H را برای هر فرد نمایش می دهند. بطور مثال پروفایل اسکولار من در گـوگل در این لینک (+) این مقادیر را نمایش می دهد. جهت من اندیس های i10 و H در این لحظه (ماه ژوئن ۲۰۱۲) هر دو مساوی با عدد ۸ می باشند .

انتقادات وارده
به اندیس های مورد اشاره در بالا برخی انتقادات عمومی بیان است که من به عنوان نظر شخصی به برخی از آنها در این لینک(اصلی ، مرکز آریا)،اشاره کردم. اما انتقادات غیر عمومی و علمی نیز در این بین بیان هستند که لیست کاملتری از آنها را در این لینک ویکی پدیا (+) می توانید بررسی نمایید. اما به طور خلاصه:
این اندیس ها از ضعف عمومی مهندسی شدن برخوردارند. رفرنس دهی در نیز تنیده و مهندسی شده بوسیله پروگرام های حال حاضر به آسانی قابل شناسایی نیستند. ولی به نظر من به زودی این مساله با ارائه سرویس های هوشمند تر رفع خواهد شد.
اندیس اچ اندیس آی۱۰ به کارهای ارزشمند علمی ارزش چندانی نمی دهند. مثلاً احتمال دارد فردی کاری ارائه کرده باشد که چندین هزار بار مورد ارجاع قرار گرفته باشد. این اندیس ها این کار را تنها بار می شمارند.
اندیس جی افراد را به باستانگرایی پژوهشی سوق می دهد و افرادی که مثلاً ۳۰ سال پیش کار زیاد بزرگی انجام داده اند، شاید به غره شدن به آنها، حوصله کارهای جدید را نداشته باشند، چون این اندیس به شدت حافظه گراست کارهای خوب قبلی را تا مدتها فراموش نمی نماید .